Producent opakowań kartonowych dla przemysłu spożywczego musi w Chinach dobrze znać normy sanitarne produktu, do którego opakowanie produkuje. W przeciwnym razie jego wyrób będzie uważany za niespełniający norm i nie zostanie dopuszczony do obrotu, a firma trafi na publiczną czarną listę.

Jednym z warunków przyjęcia Chin do WTO było przyjęcie przez Państwo Środka światowych standardów sanitarnych w zakresie jakości i bezpieczeństwa żywności. Dopiero doświadczenia wyniesione po epidemii SARS i ptasiej grypie uświadomiły rządowi w Pekinie potrzebę ścisłej kontroli sanitarnej. Od tego czasu trwają intensywne reformy prawodawstwa, instytucji kontroli sanitarnej i celnej, wyposażające je w nowe uprawnienia, zwiększające liczbę inspektorów. Sama kontrola przebiega na różnych etapach produkcji i rozciąga się nie tylko na producentów z branży rolno-spożywczej, ale także na firmy produkujące dla niej i współpracujące z nią na różnych obszarach.

Zakres i zasady kontroli

Według chińskiego prawa pojęcie „jakość i bezpieczeństwo żywności” stosuje się do wszelkich produktów spożywczych i rolnych, gotowych oraz przetworzonych, półproduktów, maszyn i urządzeń dla tych branż, logistyki i spedycji, produktów niespożywczych dla tych branż, jak np.: opakowań. Produkty spożywcze podlegające badaniom oraz kwarantannie są sklasyfikowane według surowców i techniki ich przetwarzania, a całość jest ujęta w katalogu, który obecnie zawiera ponad 4 tysiące różnych towarów podzielonych na 28 kategorii. W tym wykazie jest ponadto określony zakres badań i kwarantanny w rozbiciu na poszczególne towary. W czasie samej kontroli brane są pod uwagę standardy chińskie, międzynarodowe i standardy krajów wysokorozwiniętych. W Chinach są trzy normy:

• krajowa
• branżowa (w przypadku braku norm krajowych)
• zakładowa (w przypadku braku norm branżowych i zakładowych).

Bezpieczeństwo żywności jest zapewniane poprzez stały monitoring i kontrolę całego procesu produkcji, począwszy od produkcji surowca, aż po sprzedaż produktu finalnego.

Zasady i kryteria przeprowadzanych badań w Chinach określa Generalne Biuro ds. Nadzoru Jakości, Inspekcji i Kwarantanny (General Administration of Quality Supervision, Inspection and Quarantine – AQSIQ). Badania przeprowadzane są zgodnie z obowiązującymi normami krajowymi, branżowymi i innymi obowiązującymi przepisami. W przypadku braku wyżej wymienionych norm, badanie towaru jest przeprowadzane w zgodności z kontraktem, w oparciu o wcześniej pobrane próbki (wzory) towaru. Jeżeli normy jakościowe są mniej wymagające w stosunku do wymagań kontraktowych, zastosowanie mają wymagania określone w kontrakcie. W przypadku gdy normy dotyczące badań nie są określone i nie ma ich w zawartym kontrakcie (lub są niejasne), stosuje się standardy międzynarodowe lub AQSIQ.

Nadzór nad produkcją rolną

Z chwilą wstąpienia do Światowej Organizacji Handlu Chiny zobowiązały się do przestrzegania światowych standardów w zakresie produkcji rolnej, a przede wszystkim do niestosowania w uprawach pestycydów i innych toksycznych związków, zaś w hodowli zwierząt do nieużywania niedozwolonych specyfików. Od 2001 roku rząd chiński wdraża system kompletnego nadzoru nad produkcją rolną, który sprowadza się do: – przeprowadzania regularnych kontroli i inspekcji, – standaryzacji, czyli zapewnienia jednakowych norm dla każdego producenta na każdym etapie produkcji, – reagowania w sytuacjach nagłych, – zwiększenia u ludzi świadomości jakości i bezpieczeństwa żywności.

Obowiązki i sankcje dla producentów żywności

Produkować i sprzedawać żywność może jedynie firma, która uzyskała na to licencję wydaną przez władze sanitarne (AQSIQ). Licencja musi zostać potwierdzona przez władze lokalne dla miejsca prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwo przetwórstwa spożywczego jest obowiązane do: – produkcji i sprzedaży swoich produktów jedynie w oparciu o surowiec i towary pochodzące z autoryzowanych źródeł (czyli producentów przestrzegających norm w zakresie jakości i bezpieczeństwa żywności dla urządzeń, technologii, przechowywania i transportu, pakowania i etykietowania oraz zatrudniających przeszkolony personel, czego dowodem jest odpowiednia licencja), – obowiązkowego systemu kontroli, co oznacza, że przedsiębiorstwa mają prawny obowiązek poddawania kontroli jakości produktów żywnościowych przed wprowadzeniem ich na rynek, – publicznego informowania o zagrożeniu, – etykietowania symbolem QS, będącym gwarancją jakości i bezpieczeństwa (obok działań prewencyjnych rząd centralny, władze lokalne oraz AQSIQ w ramach uświadamiania społeczeństwa prowadzą szeroko zakrojoną akcję informacyjną, że bezpieczny produkt to taki, który posiada oznaczenie QS). Władze zdają sobie sprawę, że zapewnienie jednolitego systemu nie jest jeszcze w pełni możliwe. W związku z tym wdrażanie wszystkich obowiązków odbywa się w oparciu o zasadę stopniowej realizacji i zostało podzielone na etapy. Do końca 2007 – według AQSIQ – 90% producentów posiadało licencję. Wskutek przeprowadzonych kontroli, po przyznaniu licencji, 1276 firmom została ona cofnięta z powodu nieprzestrzegania lub obniżenia przez nie standardów produkcji. Lista firm łamiących standardy sanitarne została podana do publicznej wiadomości przez Generalne Biuro ds. Nadzoru Jakości, Inspekcji i Kwarantanny z adnotacją ostrzegającą konsumentów przed kupowaniem produktów takich firm. Producenci, którzy nie przestrzegają norm lub wprowadzają na rynek produkty wadliwe, zanieczyszczone, są obowiązane zaprzestać ich produkcji, a one same podlegają konfiskacie. Odwołanie od decyzji organu sanitarnego można wnieść do sądu, ale to nie wstrzymuje jej wykonania.

Małe i duże firmy

W Chinach żywność produkowana jest przez firmy różnej wielkości. Ogromna liczba produktów pochodzi od małych producentów. Firma, która zatrudnia do 10 pracowników, jest warsztatem, a powyżej – małą firmą. Duże firmy podlegają ścisłej kontroli niezależnie od obszaru działania już na etapie jej zakładania. Warsztaty i małe firmy stanowią obecnie przedmiot ekspansji działań władz sanitarnych. W ich przypadku problemem są różnice regionalne oraz dysproporcje pomiędzy obszarami miejskimi i wiejskimi. Trudno bowiem wyegzekwować jednolity system jakości i bezpieczeństwa żywności. Jeśli warsztat (mała firma) działa w obszarze tradycyjnej żywności o małym stopniu jej przetworzenia, rząd ogranicza się jedynie do nadzoru, dając jej wskazówki w zakresie standaryzacji. Z drugiej strony rząd dąży do tego, by dostosowały się one do generalnych norm, dzięki którym uda się zapobiec wypadkom naruszenia bezpieczeństwa żywności. Warsztaty i małe firmy obowiązują następujące zasady: – wymagania sanitarne – warsztaty nie mogą rozpocząć produkcji bez ich spełnienia, – ograniczony rynek zbytu –produkty spożywcze produkowane lub przetwarzane przez warsztaty (firmy) nie są dopuszczone do sprzedaży poza granicami administracyjnymi miast i obszarów miast, w których się one znajdują, oraz nie wolno sprzedawać im swoich towarów do centrów handlowych i supermarketów, – pakowanie żywności – jeśli firma nie posiada zezwolenia (licencji) na dostęp do rynku, nie może ona w żaden sposób używać opakowania, które by wskazywało, że dany produkt pochodzi od licencjonowanego producenta, czyli np.: zawierać oznaczeń, znaków jakości i certyfikatów, – publiczne ogłoszenie – małe firmy muszą umieścić na opakowaniu informację, że ich produkty nie zawierają szkodliwych substancji, dodatków oraz winny być podane składniki. Każda firma spełniająca najwyższe wymagania sanitarne i produkcyjne może podjąć kroki o uzyskanie tytułu i znaku jakości „Famous Chinese Brand”. Jego posiadanie zapewnia dobrą pozycję rynkową, a produkty nim oznaczone są popularne wśród chińskich konsumentów. Znak taki posiada obecnie 240 produktów.

System wczesnego ostrzegania

W celu zapewnienia ochrony konsumentom chiński rząd utworzył w ramach AQSIQ ogólnokrajowy system szybkiego ostrzegania i reagowania na ryzyko w zakresie bezpieczeństwa żywności. Do jego zadań należy: – monitoring i kontrola ryzyka na etapie produkcji i przetwórstwa żywności, obrotu i konsumpcji, – wczesne wykrywanie zagrożeń poprzez gromadzenie i analizę informacji na temat bezpieczeństwa żywności, – wydawanie ostrzeżeń i szybkiej odpowiedzi w wątpliwych przypadkach, – w sytuacjach kryzysowych podjęcie szybkich działań z użyciem odpowiednich do sytuacji środków i procedur. System nakłada na przedsiębiorstwo odpowiedzialność za produkcję żywności. Dlatego też na nim ciąży prawny obowiązek informowania odpowiednich organów o zagrożeniu, jego rodzaju, rozmiarze i ewentualnych skutkach. Jeżeli firma ma tylko cień podejrzenia, że jej produkt jest zagrożeniem dla bezpieczeństwa konsumentów, jest zobowiązana do natychmiastowego zaprzestania jego produkcji oraz sprzedaży. Jeśli zagrożenie jest prawdziwe, musi wycofać taki produkt z rynku, a cała procedura odbywa się pod nadzorem organu sanitarnego. Ponadto musi poinformować odpowiednie władze o zagrożeniu i podjętych krokach, a gdy ryzyko jest duże, podać taką informację do wiadomości publicznej. Niespełnienie powyższych warunków powoduje cofnięcie licencji oraz sankcje karne dla osób odpowiedzialnych. Do systemu wczesnego ostrzegania rząd chce zaangażować izby handlowe i branżowe oraz stowarzyszenia branżowe. Liczy na to, że będą one ważnym elementem w podnoszeniu i przestrzeganiu standardów bezpieczeństwa żywności. Z ich pomocą chce publikować listę firm nieuczciwych. Z kolei firmy, które przestrzegają norm, mogą liczyć ze strony rządu na wsparcie administracyjne oraz przywileje prawno-finansowe.

Import żywności do Chin

Należy pamiętać, że żywność importowana uważana jest przez władze chińskie za produkty obciążone wysokim ryzykiem. W 2006 roku Chiny zawarły z Unią Europejską porozumienie o współpracy w zapobieganiu nielegalnego importu i eksportu żywności. W świetle jego postanowień obie strony mają zwalczać oszustwa oraz nielegalny przemyt, poprzez wymianę informacji, współpracy technologicznej, wzajemne wizyty ekspertów i specjalnych wspólnych działań. To jednak nie wystarczy. Dla działalności importowej potrzebne są jasne uzgodnienia resortowe ujęte w formie umowy międzyrządowej. Firmy z wielu krajów doskonale o tym wiedzą. Dla polskich producentów mięsa – jak na razie – niedostępny jest chiński rynek (drób, wieprzowina, wołowina). Trwają obecnie negocjacje, ale ich końca jeszcze nie widać. Do Chin zabroniony jest przywóz środków spożywczych, zawierających niektóre barwniki i składniki, uznane przez chińskie Ministerstwo Zdrowia za szkodliwe dla ludzi. Również zakazany jest import nasion, nawozów sztucznych, dodatków do pasz i antybiotyków używanych w hodowli. Do obowiązków chińskiego importera należy skompletowanie niezbędnych dokumentów do kontroli celnej (konosament, faktura, lista załadowcza, deklaracja celna, polisa ubezpieczeniowa, licencja importowa, certyfikat AQSIQ oraz inne wymagane prawem dokumenty). Towary, dla których ze względów bezpieczeństwa wymagane są atesty i certyfikaty, winny być zaopatrzone w stosowne naklejki. Wszystkie produkty importowane do Chin powinny posiadać oznaczenia i opisy w języku chińskim. Importowane artykuły spożywcze powinny mieć na opakowaniu: nazwę produktu, kraj pochodzenia, nazwę i adres lokalnego dystrybutora, składniki, nazwę wytwórcy, datę produkcji i datę przydatności do spożycia. Zagraniczni producenci mogą składać aplikacje o rejestrację swych wyrobów w AQSIQ za pośrednictwem władz higieniczno-sanitarnych w swojego kraju. Wszyscy, których produkty odpowiadają wymaganiom AQSIQ, będą figurować w jego wykazie jako firmy, których produkty są dopuszczone do sprzedaży na chińskim rynku. Każdy dopuszczony w ten sposób wyrób ma swój własny kod rejestracyjny.

Eksport żywności z Chin

Odbywa się on w oparciu o zasadę „po pierwsze zapobiegać u źródła oraz kontrolować i nadzorować cały proces”. Sprowadza się on do trzech etapów: – nadzór u źródła (nad producentem surowca, np. hodowcą zwierząt): czy nie stosuje niedozwolonych pasz, leków itp., – nadzór nad fabryką (producentem mięsa): higiena produkcji, zarządzanie, itp. – nadzór nad produktem (jakością produktu i jego dystrybucją): eliminowanie wadliwych produktów dzięki systemowi wczesnego ostrzegania. W celu skutecznego zapobiegania wystąpieniu epidemii inspekcja zwierząt i roślin dokonywana jest w miejscu ich produkcji. Kontroli podlegają także środki używane do ich hodowli i uprawy. Należy pamiętać, że do produkcji surowca mogą być używane jedynie produkty posiadające atesty i certyfikaty. Produkt uzyskany przy pomocy nieautoryzowanego środka produkcji nie może być w przyszłości przedmiotem eksportu. Inaczej mówiąc, używanie pasz, nawozów bez certyfikatów, wyłącza produkt finalny (półprodukt) z obrotu międzynarodowego. Do obowiązku każdego producenta należy przechowywanie dokumentacji używanego produktu do produkcji, a czas jej archiwizacji dla każdego środka określają chińskie przepisy sanitarne. Przedsiębiorstwa chcące eksportować muszą spełniać normy HACCP, a fakt ten musi być potwierdzony certyfikatem wydanym przed uprawniony podmiot. Produkt przeznaczony na eksport winien być oznaczony zgodnie z wymaganiami tak, by było możliwe jego śledzenie. Władze sanitarne wydają świadectwo higieny, które jest dowodem, że żywność spełnia wymagane normy. Świadectwo winno zawierać: nazwę, adres, numer rejestracyjny opinii weterynaryjnej, datę produkcji, termin wywozu, termin załadunku i port docelowy. Wszystkie przedsiębiorstwa zajmujące się w Chinach przetwarzaniem i przechowywaniem żywności przeznaczonej na eksport, w tym ubojem zwierząt, muszą posiadać licencję wydaną przez lokalny wydział zdrowia oraz odpowiedni certyfikat (Registration Certificate) wydany przez centralne władze sanitarne. W przypadkach gdy zachodzi potrzeba wydania certyfikatu dla zagranicznego odbiorcy towaru, eksporter powinien wystąpić z odpowiednim wnioskiem do AQSIQ.